آیا روسیه توافق هسته ای ایران را نقش بر آب خواهد کرد؟ | نقش روسیه در مذاکرات وین

​حمیدرضا عزیزی و نیکول گراجفسکی در یادداشتی مشترک در نشنال اینترنست به اقدامات اخیر روسیه در مذاکرات برجامی پرداختند.

 پرستو بهرامی‌راد: در این یادداشت با عنوان «آیا روسیه توافق هسته ای ایران را نقش بر آب خواهد کرد؟» آمده است: درخواست جدید روسیه مبنی بر گرفتن ضمانت، هیچ ارتباطی با موضوع هسته‌ای ندارد.

حمله روسیه به اوکراین بر مذاکرات احیای توافق هسته‌ای ۲۰۱۵، سایه‌ای سیاه انداخته است. در ۵ مارس، سرگیی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه درخواست کرد که به روسیه ضمانت کتبی داده شود، تحریم‌های غرب علیه روسیه بر سر موضوع اوکراین تاثیری بر حق روسیه برای همکاری آزاد اقتصادی، سرمایه گذاری و نظامی با ایران نخواهد داشت.

درخواست لاروف سبب ایجاد موجی از نگرانی شد که روسیه می‌خواهد گفتگوهای برجامی را برای گرفتن امتیاز، گروگان بگیرد. 

واکنش ایران نسبت به درخواست وزیر امور خارجه روسیه هم نشان داد، ایران هم از این تصمیم روسیه مطلع نبوده است. در تاریخ هفتم مارس، علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران که رسماً مسیول هماهنگی مواضع ایران در گفتگوهای هسته‌ای است در حساب کاربری توییتری خود نوشت که ایران در حالی ارزیابی موضوعات جدیدی است که در مذاکرات پیش آمده است.

او تاکید کرد که اقدامات کشورهای طرف گفتگو براساس منافع ملی خودشان است و این موضوع قابل درک است. چند ساعت بعد سعید خطیب زاده، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران گفت ایران منتظر است موضع مسکو شفاف شود و افزود رویکرد روسیه در گفتگوهای وین تا پیش از اظهارنظر لاوروف، سازنده بوده است.

به شکل جالبی، دیپلمات های روس در وین و تهران هم اطلاعات خاصی درباره دلیل اظهارنظر وزیر امور خارجه شان نداشتند. میخاییل اولیانوف، نماینده دایم روسیه در سازمان بین المللی انرژی اتمی و مذاکره کننده ارشد روسیه در گفتگوهای برجام سندی مبنی تضمین برای همکاری ایران و روسیه در حوزه هسته‌ای غیرنظامی ارایه کرد. اما در این سند، اشاره ای به معافیت‌های تحریمی در حوزه‌های اقتصادی، سرمایه گذاری یا نظامی برای همکاری با ایران نشده بود.

جاگاریان، سفیر روسیه در ایران هم گزارش ها درباره درخواست روسیه را نوعی سوءتفاهم توصیف کرد. اما لاوروف در تماس تلفنی با امیرعبداللهیان، همتای ایرانی جای هیچ شکی نگذاشت که روسیه به دنبال امتیازهای فرابرجامی از جانب غرب است. 

برابر برجام ۲۰۱۵، روسیه نخستین دریافت کننده اورانیوم اضافی ایران است که موضوعی حیاتی برای احیای برجام هم محسوب می شود. همچنین براساس برجام، روسیه مسیول تامین سوخت برای رآکتور تحقیقاتی تهران و همچنین تبدیل آبشارهای تاسیسات هسته‌ای فردو برای تولید ایزوتوپ های پایدار است.

به نظر نمی رسد که این توافق ها پس از احیای برجام به هم بخورد و تحریم‌ها بر آن تاثیر بگذارد. در واقع دولت بایدن می خواهد تحریم های مربوط به همکاری‌های غیرنظامی در حوزه هسته‌ای را که در دوره ترامپ گذاشته شده بود، بردارد.

درخواست جدید روسیه برای گرفتن تضمین هیچ ارتباطی به موضوع هسته‌ای ندارد. حتی می‌توان گفت به سایر حوزه های همکاری مسکو و تهران هم ارتباطی ندارد. به نظر می‌رسد روسیه تلاش می‌کند از ایران به عنوان راهی برای دور زدن تحریم‌ها و صادرات کالاهای تحریمی خود در جانب انتفاع اقتصادیِ ایران از برجام بهره ببرد.

به نظر می‌رسد طرف غربی هم از این بازی مسکو آگاه است و تاکنون این درخواست برای ضمانت را رد کرده است. آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا هم این درخواست روسیه را بی‌ارتباط به توافق هسته‌ای دانست.

تا اینجا دو سناریو درباره اقدامات بعدی روسیه محتمل است. در بهترین حالت، درخواست روسیه یک مانور سیاسی است تا ببیند توان روسیه برای تاثیرگذاری چقدر است و از این زاویه، مسکو این موضع کمال گرایانه را گرفته و در پایان، این کشور می‌تواند از احیای برجام در صورت به تاخیر انداختن تحریم های غرب به عنوان مانعی برای اجرای برجام، حمایت کند. این موضوع می‌تواند به حفظ موقعیت روسیه مقابل غرب و همچنین جلوگیری از نابودی برجام کمک کند.

در بدترین حالت هم سناریو این است که روسیه به این نتیجه رسیده باشد که روابطش با غرب به نقطه غیرقابل بازگشتی رسیده و دیگر نیازی نیست در هیچ موردی شامل موضوع ایران، به منافع غرب فکر کند. در این سناریو، محاسبات روسیه بر این است که احیای برجام سبب کاهش نگرانی‌های غرب درباره تهدید هسته‌ای از سوی ایران است در نتیجه آنها فرصت می‌کنند فقط بر روسیه متمرکز شوند. همزمان، ایران در شرایط بدون تحریم می تواند جایگزین روسیه در صادرات نفت شود. در واقع ایران بدون تحریم کمتر به حمایت‌های اقتصادی و سیاسی روسیه وابسته خواهد بود. 

اکنون ایران با شرایط پیچیده داخلی و بین‌المللی مواجه است. ایران دهه‌ها تلاش کرد با وجود تاریخچه بی‌اعتمادی، روسیه را شریک راهبردی خود بداند. سنگ اندازی روسیه در گفتگوهای وین سبب انتقادهای گسترده مردمی و انتقاد از دولت رییسی بابت تاکید بر مناسبات با روسیه است.

موضع سرسختانه روسیه ممکن است سبب شود ایران به گزینه به حاشیه راندن روسیه در مذاکرات برجامی فکر کند و وارد مذاکره مستقیم (با آمریکا) شود. واشنگتن هم درباره گفتگوهای دوجانبه با ایران اعلام آمادگی کرده است. 

در چنین شرایطی، توپ در زمین ایران است تا برجام را از این که به خسارت جانبی جنگ روسیه در اوکراین تبدیل شود، نجات دهد.